Μαρίνα Γαλανού: H διαφορετικότητα είναι πλούτος, όχι πρόβλημα

«Είμαι τρανς – ξέρω τα δικαιώματά μου». Αυτός είναι ο τίτλος του οδηγού που έχει εκδώσει το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) για όλους τους τρανς. Δεν χρειάζεται φυσικά να είσαι τρανς για να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου ότι βασικό δικαίωμα όλων είναι η ελευθερία σκέψης και έκφρασης.....

Ο σεβασμός της διαφορετικότητας. Ο κόσμος τείνει να ξεχνά. Φέτος στο 19ο ΦΝΘ προβάλλουμε τρία ντοκιμαντέρ με πρωταγωνιστές, τρανς: Το «Woman on Fire» (ΗΠΑ) της Τζούλι Σόκολοου, το «Transitioning: Transgender Children» (Ισπανία) των Ρ.Ολιβέλα & Λουίς Σατόρε και το «The Pearl» (ΗΠΑ) των Τζέσικα Ντίμοκ και Κρίστοφερ ΛαΜάρκα. Πριν την προβολή τους, ζητήσαμε από την Μαρίνα Γαλανού, ιδιοκτήτρια των εκδόσεων Πολύχρωμος Πλανήτης και πρόεδρο του ΣΥΔ να μας λύσει απορίες. Τι σημαίνει τρανς; Τι διεκδικούν οι τρανς από την πολιτεία; Μιλήσαμε αρκετές φορές στο τηλέφωνο με τη Μαρίνα Γαλανού. Η συνέντευξη έγινε τελικά μέσω email. Όχι γιατί δεν προσπαθήσαμε να φιξάρουμε μια συνάντηση, αλλά γιατί είναι ένας άνθρωπος που τρέχει νυχθημερόν κοντά σε όσους τρανς χρειάζονται βοήθεια. Και είναι πολλοί: παιδιά και ενήλικες που ζουν καθημερινά σε καθεστώς εκφοβισμού, μόνο και μόνο επειδή είναι ο εαυτός τους. Πόσοι από εσάς έχετε πέσει θύματα bullying επειδή είστε ο εαυτός σας;

Στη λέξη τρανς, οι περισσότεροι φέρνουν στο μυαλό τους το περιθώριο, ανθρώπους που κάνουν πεζοδρόμιο. Πως σπάει ένα τέτοιο κλισέ;

Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να κάνουμε σαφές ότι μιλώντας για τρανς ανθρώπους, αναφερόμαστε σε τρανς γυναίκες, σε τρανς άντρες, και σε ανθρώπους που δεν ταυτίζονται με το δίπολο του φύλου (no-binary, genderqueer άνθρωποι). Γενικότερα, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι η λέξη τρανς σχετίζεται με έναν σημαντικό αριθμό ανθρώπων που η ταυτότητα ή έκφραση του φύλου τους (δηλαδή ο εσωτερικός ατομικός τρόπος που ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται το φύλο του), δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία με το φύλο που καταγράφηκαν κατά τη γέννηση. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στις ΗΠΑ, οι άνθρωποι που στο φάσμα του φύλου δεν αυτοπροσδιορίζονται στο κυρίαρχο δίπολο, ξεπερνούν το 1% και σύμφωνα με άλλους υπολογισμούς είναι κοντά στο 1,5 plus τις εκατό. Θα ήταν αστείο να πούμε ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι σχετίζονται με την σεξουαλική εργασία. Κατ’ αρχήν οι τρανς άντρες (άνθρωποι δηλαδή που καταγράφηκαν κατά τη γέννηση με το θηλυκό γένος, όμως αυτοπροσδιορίζονται ως άντρες), δεν έχουν καμία σχέση με τη σεξουαλική εργασία. Επίσης, το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τους no-binary ή genderqueer ανθρώπους. Από όλο το φάσμα των τρανς ανθρώπων, οι τρανς γυναίκες είναι αυτές που συχνά σχετίζονται με την σεξουαλική εργασία. Η λανθασμένη, λοιπόν, αντίληψη σχετίζεται πιο πολύ με το γεγονός ότι από όλη την τρανς κοινότητα, οι τρανς γυναίκες είναι οι πιο ορατές στην κοινωνία. Υπάρχουν πολλές τρανς γυναίκες, ιδιαίτερα τα νεότερα τρανς παιδιά, που δεν έχουν καμία απολύτως σχέση.

Για πολλά χρόνια η λέξη τρανς αναφερόταν στο transsexual. Τώρα ο δόκιμος όρος είναι transgender. Επίσης υπάρχει ο όρος τραβεστί. Ποιες οι διαφορές τους;

Συχνά μπερδεύεται ο κόσμος από τις πολλές ορολογίες, και να σας πω την αλήθεια δεν τον αδικώ. Αυτό που θα μπορούσα να σας πω ότι η πιο επιθυμητή ορολογία, και η πιο απλή, είναι τρανς. Η λέξη τρανς προσδιορίζει την μετάβαση και νομίζω σε μεγάλο βαθμό το στάτους των ανθρώπων που η ταυτότητα ή έκφραση φύλου δεν ταυτίζεται με το φύλο που καταγράφηκαν κατά τη γέννηση. Χρησιμοποιείται ως όρος ομπρέλα που νομίζω καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της κοινότητάς μας. Τώρα μέσα στο φάσμα των ταυτοτήτων και εκφράσεων φύλου σαφώς υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Υπάρχουν οι τρανς άνθρωποι που προχωρούν σε χειρουργικές επεμβάσεις επαναπροσδιορισμού φύλου, άλλοι που δεν προχωρούν αλλά προχωρούν σε άλλες ιατρικές παρεμβάσεις, υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που είτε αργούν σε αυτά τα βήματα, είτε προχωρούν σε μέρος τους, ή και καθόλου. Είναι ιδιαίτερα ευρύ το φάσμα των διαφοροποιήσεων. 

Η λέξη τρανσέξουαλ σχετίζεται με το sex, το ανατομικό φύλο, και προσωπικά προτιμώ να μην την χρησιμοποιώ για δύο λόγους: αφενός μεν ακόμη και για τους ανθρώπους που προχωρούν σε χειρουργικές επεμβάσεις, δεν πιστεύω ότι το γεγονός αυτό τους χαρακτηρίζει αποκλειστικά καθώς η ταυτότητα φύλου παραμένει το κυρίως ζητούμενο, αφετέρου είναι αρκετά ψυχιατρικοποιημένος (σας υπενθυμίζω ότι για χρόνια χρησιμοποιούνταν για χαρακτηρισμό ως ψυχική διαταραχή ο ονομαζόμενος «τρανσεξουαλισμός»). Ο όρος transgender (ελληνική μετάφραση: διεμφυλική/-ός) αναφέρεται στο gender, δηλαδή το κοινωνικό φύλο. Σίγουρα είναι πιο δόκιμος όρος, και αντικατοπτρίζει καλύτερα την τρανς κατάσταση. Ο όρος τραβεστί, δεν είναι καθόλου επιθυμητός, παλιότερα χρησιμοποιούνταν πιο πολύ για τους παρενδυτικούς ανθρώπους, και δεν είναι επιθυμητός διότι χρησιμοποιείται κακοποιητικά και είναι ο πλέον ψυχιατρικοποιημένος. Γενικά θα σας έλεγα ότι προτιμώ να χρησιμοποιώ τον γενικότερο όρο τρανς, για όλους τους παραπάνω λόγους. 

Μπορούν εύκολα οι τρανς π.χ. με πτυχίο να βρουν δουλειά που αντιστοιχεί στο επίπεδο σπουδών τους;

Όταν έχεις μία ταυτότητα, και γενικότερα έγγραφα που δεν αντικατοπτρίζουν την εξωτερική εμφάνιση του φύλου, επί παραδείγματι εάν είσαι τρανς γυναίκα, όμως έχει ταυτότητα με αντρικά στοιχεία, καταλαβαίνετε ότι είναι δύσκολο ένας εργοδότης να σας προσλάβει. Αυτό δημιουργεί δυσκολίες, περιορισμένη πρόσβαση ή και αποκλεισμούς από τον χώρο της εργασίας και της απασχόλησης. Έχουν όμως γίνει βήματα σε αυτήν την κατεύθυνση: πρόσφατα, το καλοκαίρι του 2016, σε προσφυγή τρανς άντρα που δεν είχε κάνει χειρουργική επέμβαση στα γεννητικά όργανα, το Ειρηνοδικείο Αθηνών σε υπόθεση που ανέλαβε ο δικηγόρος Βασίλης Σωτηρόπουλος, αποφάσισε ότι η πρακτική της προαπαίτησης για ένα πρόσωπο να έχει κάνει χειρουργικές επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα, είναι όχι μόνο υπερβολική, αλλά παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα του προσώπου και συγκεκριμένα το Άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που αναφέρεται στην παραβίαση της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου. Σε νεότερη απόφαση, επίσης, το Ειρηνοδικείο αποφάσισε ότι είναι γενικότερα υπερβολικές οι απαιτήσεις για ιατρικές παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένης της ορμονοληψίας. Και ήδη έχουμε τρανς ανθρώπους που δεν έχουν κάνει χειρουργικές επεμβάσεις, που έχουν αλλάξει τα έγγραφά τους.

Τι ζητούν οι τρανς πρώτον από τους διπλανούς τους και δεύτερον από την πολιτική εξουσία ή τη νομοθεσία;

Κυρίως αυτό που ζητούν είναι σεβασμό και συνειδητότητα ότι είμαστε άνθρωποι, όπως όλοι οι άνθρωποι. Άνθρωποι που πρέπει να έχουμε ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες με όλους τους συνανθρώπους μας, παντού: στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην κοινωνική ασφάλιση, στην υγεία, σε όλους τους τομείς της ιδιωτικής και κοινωνικής ζωής. Στην νομοθεσία το πρώτο βήμα που πρέπει να γίνει είναι να ψηφιστεί νομοθεσία για την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου που θα δίνει τη δυνατότητα αλλαγής των εγγράφων των τρανς ανθρώπων, χωρίς προϋποθέσεις που παραβιάζουν τα δικαιώματα των τρανς ανθρώπων, αλλά θα είναι με μία απλή, σύντομη και πλήρως προσβάσιμη διαδικασία, χωρίς ιατρικές προϋποθέσεις ή γνωματεύσεις, αλλά με βάση τον αυτοπροσδιορισμό σε σχέση με το φύλο, όπως ήδη συμβαίνει σε πολλές χώρες της Ευρώπης, και όπως έχει καλέσει το Συμβούλιο της Ευρώπης τα κράτη μέλη να πράξουν, ακριβώς επειδή όπως σας είπα ένα μεγάλο μέρος των διακρίσεων που αντιμετωπίζουν οι τρανς άνθρωποι, οφείλονται σε αυτήν την αναντιστοιχία.

Έχετε υποστεί ρατσισμό; Αν ναι, θα μπορούσατε να μοιραστείτε κάποιο περιστατικό;

Ναι, βεβαίως. Από πολύ απλά περιστατικά, όπως επί παραδείγματι να με σταματήσει για έλεγχο αστυνομικός της τροχαίας, όταν του έδειξα τα έγγραφα ταυτότητάς μου που είχαν αντρικά στοιχεία μου δημιούργησε τεράστιο πρόβλημα, έως του να χάσω δουλειά που είχαν επενδυθεί πολλά χρήματα και εργασία και μετά να φτάσω στο χείλος της πλήρους οικονομικής καταστροφής επειδή δεν διανοούνταν ότι θα είχε συνεργάτη τρανς. Δεν βρίσκω ότι έχει νόημα να μιλήσω προσωπικά, αυτό που όμως προσωπικά με έσωσε πολλές φορές είναι ότι από μικρό παιδί είχα πάντα κοντά μου την οικογένειά μου. Είναι πολύ σημαντικό αυτό, ίσως το σπουδαιότερο. Ξέρω παιδιά που δεν είχαν κοντά τους την οικογένεια, που εκτός της απόρριψης από την κοινωνία, είχαν αντιμετωπίσει τοίχο στην ίδια τους την οικογένεια, ή ακόμη και εκδιώχθηκαν στην εφηβική ηλικία, ή αντιμετώπισαν ενδοοικογενειακή βία. Είναι τραγικό αυτό. Είναι το μεγαλύτερο λάθος.

Ένα μικρό παιδί που αντιλαμβάνεται από νωρίς ότι το προσδιορίζουν με λάθος φύλο από αυτό που νιώθει, ποια είναι τα πρώτα βήματα που μπορεί να κάνει;

Κοιτάξτε, είναι δύσκολο να δώσεις οδηγίες σε ναυτιλλομένους, που λένε, καθώς κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, μεγαλώνουμε σε διαφορετικά περιβάλλοντα και οικογένειες. Ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα είναι το κάμινγκ άουτ, αν και ξέρετε πολλές φορές δεν χρειάζεται να πεις πολλά πράγματα. Οι γονείς, και ιδιαίτερα η μητέρα, καταλαβαίνουν. Μπορεί να μην εντοπίσουν το γεγονός αυτό καθαυτό, αλλά καταλαβαίνουν ότι κάτι διαφορετικό συμβαίνει. Δεν μπορώ να σας δώσω συγκεκριμένη απάντηση, και δεν ξέρω τις επιλογές που μπορεί να έχει το ίδιο το παιδί. Αυτό που θα μπορούσα να πω είναι για τους γονείς: πρέπει να αντιμετωπίσουν το παιδί τους, με αγκαλιά και με αγάπη. Με κατανόηση, να προσπαθήσουν να το νιώσουν, να του δώσουν αγάπη και ένα ασφαλές περιβάλλον, ότι είναι μαζί του ότι κι αν συμβαίνει. Η παιδική και η εφηβική ηλικία είναι η πιο κρίσιμη. Πρέπει το παιδί να νιώσει ασφαλές πρώτιστα, ότι μπορεί να πατήσει στα πόδια του. Τον τελευταίο καιρό έχω συναντήσει στο γραφείο μας πολλούς γονείς, κι αυτό είναι το πιο ελπιδοφόρο, που στέκονται κοντά τα παιδιά τους, που μας ζητούν να μάθουν περισσότερα για να βοηθήσουν το παιδί τους.

Και με τους ενήλικες τι γίνεται; Αν πέσουν πχ θύματα βίας;

Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί σημαντικά τα ποσοστά της ρατσιστικής βίας, και ιδιαίτερα των περιστατικών κατά τρανς ανθρώπων. Για να σας δώσω ένα μέτρο, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Δικτύου κατά της Ρατσιστικής Βίας που δόθηκε στη δημοσιότητα τον Μάιο του 2016, το 2015 καταγράφηκαν περίπου 300 συνολικά περιστατικά ρατσιστικής βίας, από τα οποία τα 54 ήταν κατά τρανς ανθρώπων. Προσπαθούμε με τις δυνάμεις μας να υποστηρίξουμε τα θύματα και να είμαστε κοντά τους. ‘Eχουμε εκδώσει έναν μικρό οδηγό, το «Είμαι τρανς – ξέρω τα δικαιώματά μου», που αναφέρει όλο το νομικό πλαίσιο που οι τρανς άνθρωποι μπορούν να προστατευθούν έναντι της ρατσιστικής βίας, των διακρίσεων, του μισαλλόδοξου λόγου, και καταλήγει με τρόπους που το πρόσωπο μπορεί να προστατευθεί και να διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στην ενημέρωση και εκτός του οδηγού που σας ανέφερα, έχουμε εκδώσει ένα μικρό βιβλίο με τίτλο «Ταυτότητα και έκφραση φύλου: ορισμοί, στερεότυπα, διακρίσεις και μύθοι» που έγραψα εγώ όπως και τον οδηγό, που έγινε με σκοπό να ενημερωθεί η κοινωνία για θέματα ταυτότητας και έκφρασης φύλου, καθώς επίσης έχουμε εκδώσει στα ελληνικά την έκθεση του Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης με τίτλο: «Ανθρώπινα Δικαιώματα και Ταυτότητα Φύλου» που δίνει στο ευρωπαϊκό επίπεδο τα στάνταρντς για την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των τρανς ανθρώπων, ενώ τέλος έχουμε βγάλει ένα τρίγλωσσο (αγγλικά-γαλλικά-αραβικά) φυλλάδιο για τα δικαιώματα των τρανς και γενικότερα λοατ προσφύγων, καθώς έχουμε έντονη δραστηριοποίηση στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των λοατ προσφύγων και αιτούντων άσυλο για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού και ιδίως ταυτότητας φύλου. Ένα σημαντικό κομμάτι της δράσης μας, πλην της διεκδίκησης των δικαιωμάτων από την Πολιτεία, είναι και η ενημέρωση.

Μίνα Ορφανού, Εύα Κουμαριανού. Έζησαν το ρατσισμό, βρήκαν τον δρόμο τους, κέρδισαν αναγνωρισιμότητα ως καλλιτέχνιδες. Δίνουν ελπίδα οι ιστορίες τους;

Βεβαίως δίνουν ελπίδα. Κάθε παράδειγμα αποδοχής και καταξίωσης σε κάθε τομέα βοηθάει. Επίσης, δεν υπάρχει μόνο ο καλλιτεχνικός χώρος, που πάντα είναι πιο ανεκτικός, υπάρχουν τρανς που μπορεί να μην είναι αναγνωρίσιμες ή αναγνωρίσιμοι στο ευρύ κοινό αλλά έχουν καταφέρει πολλά στον τομέα τους. Γνωρίζω τρανς που είναι δικηγόροι, τρανς που έχουν σπουδάσει και έχουν καταξιωθεί, αλλά δεν είναι στα φώτα της δημοσιότητας. Άλλωστε πολλές φορές μπορεί να μη το θέλουν – μη ξεχνάτε ότι τα ΜΜΕ στη χώρα μας είναι αδηφάγα και πολλές φορές, για να μη πω τις περισσότερες, περιβάλλουν τη ζωή των τρανς είτε με διάθεση κουτσομπολιού είτε με ροζ χρώματα, στην καλύτερη περίπτωση, ενώ σε άλλες με κακοποιητικό τρόπο. Δεν μπορείς να ζητάς απ’ όλους τους ανθρώπους να είναι διατεθειμένοι να εκτεθούν και να παραβιαστεί η ιδιωτικότητά τους.

Η ILGA ( International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association) αγωνίζεται για τα δικαιώματα της κοινότητας LGBTI. Ταυτόχρονα καταγράφει την κατάσταση ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον κόσμο για τους LGBTI. Που βρίσκεται η Ελλάδα;

Σύμφωνα με τον ετήσιο χάρτη του 2016 της ILGA Europe, η Ελλάδα, αν δεν κάνω λάθος βρίσκεται στην 15η θέση, και σε κλίμακα από το 1 έως το 100, η Ελλάδα είναι στο 58%, γενικά στα LGBTI δικαιώματα, αλλά ειδικότερα στα τρανς δικαιώματα η χώρα μας βρίσκεται πολύ πιο χαμηλά, νομίζω στο 23%, πολύ χαμηλά. Μπορεί να έχει συμπεριληφθεί η ταυτότητα φύλου σε αρκετές νομοθεσίες, όπως λ.χ. για τα εγκλήματα μίσους, για την υποκίνηση σε μίσος ή διακρίσεις, σε κάποιες νομοθεσίες κατά των διακρίσεων, ωστόσο δεν υπάρχει νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, όπως συμβαίνει σε άλλες 16 χώρες της Ευρώπης, ενώ υπάρχουν πολλά ακόμη πεδία νομοθεσίας που πρέπει να συμπληρωθεί η ταυτότητα φύλου, ώστε οι τρανς άνθρωποι να έχουν, τουλάχιστον νομικά, ίσες ευκαιρίες. Το 58% διαμορφώθηκε κυρίως από την ψήφιση πριν από ενάμισι περίπου χρόνο του συμφώνου συμβίωσης, που σίγουρα ήταν κάτι που έπρεπε να είχε γίνει πολύ πιο πριν, καθυστέρησε, αλλά ωστόσο παραμένει σημαντικό. Νομίζω ότι η χώρα μας σιγά-σιγά προχωράει, πρόσφατα ψηφίστηκε νομοθεσία για την ίση μεταχείριση στον χώρο της εργασίας, έχει ανακοινωθεί ότι σύντομα θα κατατεθεί σε διαβούλευση σχέδιο νόμου για την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (και εκεί έχουμε καθυστερήσει), ωστόσο γίνονται βήματα. Με αργό τρόπο, αλλά γίνονται.

Τι θα λέγατε στους τρανς ανθρώπους που κρύβονται;

Θα μπορούσα να μιλήσω με ευκολία για θάρρος, πως η ορατότητα είναι σπουδαία, και πολλά ακόμη, όμως δεν είμαι εύκολη στα λόγια τα σπουδαία τα μεγάλα. Αυτό που θα έλεγα είναι πρώτιστα να νιώσουν οι ίδιες και ίδιοι ότι πατούν καλά στα πόδια τους να απευθυνθούν σε ανθρώπους που μπορούν να καταλάβουν και αφού δημιουργήσουν ένα περιβάλλον ασφαλές γύρω τους, να μιλήσουν και η ζωή είναι μπροστά τους. Πρώτα απ’ όλα να καταλάβουν ότι δεν είναι μόνες και μόνοι τους, ότι τον ίδιο δρόμο περπατήσαμε πολλές και πολλοί, και άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο τα καταφέραμε. Επίσης, κάπου εκεί έξω βρίσκεται και μία συλλογικότητα, το ΣΥΔ, που προσπαθεί με τις λίγες δυνάμεις της, αλλά με σοβαρότητα και με υπομονή και επιμονή αγωνίζεται ώστε η τρανς κοινότητα να έχει ένα καλύτερο αύριο και περισσότερα δικαιώματα. Όσο περισσότερες και περισσότεροι είμαστε, τόσο πιο πολλές ελπίδες υπάρχουν για το μέλλον μας.

Και τέλος τι θα λέγατε στον κόσμο που φοβάται;

Ότι είμαστε άνθρωποι όπως όλες και όλοι, με τις ίδιες ανησυχίες, τις ίδιες αγωνίες για το αύριο, τις ίδιες ανάγκες συναισθηματικές, κοινωνικές, προσωπικές. Ότι η διαφορετικότητα και η ποικιλία είναι πλούτος, και όχι πρόβλημα. Ότι είμαστε όλες και όλοι διαφορετικοί, αλλά πρέπει να έχουμε τις ίδιες ευκαιρίες και μεταχείριση.

Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΠΡώΤΟ ΠΛΑΝΟ τον Μάρτιο 2017 | Τεύχος: 294

t-zine.gr