Μια ιστορική προσέγγιση για την ερωτική τέχνη
των σχοινιών της Ιαπωνίας
…ένα βασανιστήριο είναι ο ακραίος παραλογισμός μιας σχέσης, όπου ο θύτης αγαπάει το θύμα με ένα παράξενο τρόπο και το θύμα τον κατανοεί. Γι’ αυτό, πολλές φορές, δεχόμαστε την ηδονή που μας προσφέρει το βασανιστήριο, έστω κι αν δεν το ομολογούμε.
Πέτρος Μάρκαρης
Δεμένα γυναικεία σώματα, παραμορφωμένα από τα πολλαπλά στρώματα σχοινιού που τα τυλίγουν σφιχτά, αιωρούμενα, βασανισμένα. Βλέμματα παραδομένα σε μια έκσταση, που είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς αν προέρχεται από αφόρητη οδύνη ή από γλυκιά ηδονή. Τέτοιες εικόνες είναι καθημερινότητα, στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου.
Ο Γιώργος Σιούνας, του περιοδικού Βαβέλ, μας αναφέρει χαρακτηριστικά: «Μετά την εισβολή των Manga (Ιαπωνικά Κόμικς) στην Ευρώπη και την Αμερική, πολλοί έμειναν άφωνοι από την σχέση των Ιαπώνων με την απεικόνιση του σεξ και από τις φαντασιώσεις ενός, κατά τα άλλα, σεμνότυφου και αυστηρού λαού – όπως μπορεί να τον δει κανείς απ’ έξω, χωρίς να έχει ζήσει εκεί και να έχει καταλάβει, τι πραγματικά μπορεί να συμβαίνει. Με αφορμή τα Μanga, οι Δυτικοί ανακάλυψαν έκπληκτοι, εκτός από σχεδιαστές κόμικς, χιλιάδες φωτογράφους, ζωγράφους και σκηνοθέτες, με μία νοσηρή εμμονή στη «διαστροφή». Πολλοί Δυτικοί, μάλιστα, επηρεάστηκαν, ενώ άλλοι βάλθηκαν να αναλύσουν αυτό το φαινόμενο, αποδίδοντας το στη βίαιη εισβολή της Δυτικής κουλτούρας, σε μια χώρα «κλειστή», μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και στην σχιζοφρένεια που έφερε η «επιμιξία» των πολιτισμών, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και φυσικά στο σεξ.»
Η Ιαπωνία δείχνει να μην έχει αλλάξει τις θέσεις της στα θέματα του ερωτισμού και της σεξουαλικότητας και αυτό είναι πιθανόν να οφείλεται στον Βουδισμό και τον Σιντοϊσμό. Αν και οι Γιαπωνέζες έχουν αντικαταστήσει τα κιμονό και τις γκέτες, με πιο μοντέρνες μορφές ένδυσης, το ενδιαφέρον γύρω από τον έρωτα δεν δείχνει να έχει αλλάξει πάρα μόνο λίγο. Η ερωτική παράδοση διατηρείται αναλλοίωτη στην μοντέρνα Ιαπωνία και διακρίνεται σε όλους της τους τομείς. Στην πρωτεύουσα της, το Τόκιο, μπορεί κανείς να βρει ταινίες, κόμικς, περιοδικά και φωτογραφίες, που παρουσιάζουν την Τέχνη του Ερωτικού Τελετουργικού Δεσίματος, γνωστού και ως Shibari ή Kinbaku. Το Kinbaku είναι μια μορφή τέχνης, μέρος της παράδοσης του Ιαπωνικού πολιτισμού, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ταπεινωτικές σεξουαλικές πράξεις κι έχει σαν θέμα της το τελετουργικό δέσιμο των σωμάτων. Οι έννοιες της βίας, του πόνου, του νοσηρού ερωτισμού, του φετιχισμού και του σαδομαζοχισμού, «διαποτίζουν» έντονα την τέχνη αυτή.
Η Δυτική προσέγγιση, στην μελέτη ερωτικών ηθών, συχνά μας κάνει να χάνουμε την θέα από αρκετές ενδιαφέροντες όψεις ενός πολιτισμού. Στην Δύση, οι περισσότεροι έχουν μάθει να σχετίζουν τον σαδομαζοχισμό με κάτι αρνητικό ή διεστραμμένο. Στην Ανατολή, μάλλον, κυριαρχεί διαφορετική αντίληψη, όπως τουλάχιστον προκύπτει από τις τεράστιες κυκλοφορίες σχετικών περιοδικών, κόμικς κ.α. Χωρίς την παρουσία του Χριστιανισμού, με τους κανόνες του και τις σαρκικές του αμαρτίες, ο Ιαπωνικός πολιτισμός χρησιμοποίησε την φαντασία του για να δημιουργήσει τέχνη ακόμα και διαμέσου του ερωτισμού. Βασισμένες στις αντιλήψεις του Βουδισμού και του Σιντοϊσμού, δημιουργήθηκαν μορφές Τέχνης όπως: το Chanoyu (η Τέχνη του Τσαγιού), το Ikebana (η Τέχνη του να Δένεις Λουλούδια), το Seppuku (η ακραία Τέχνη του να Αυτό-Σφαγιάζεσαι), το Kinbaku (ήδη αναφέραμε τι πρεσβεύει) κ.α.
Η ιστορία του Kinbaku στην Ιαπωνία, ουσιαστικά ξεκινάει με κάποιες εικονογραφήσεις δυο τεχνικών, γνωστές με τα ονόματα Hojo-Jitsu και Baku-Jitsu. Αυτές οι δυο τεχνικές, ήταν μέρος της εκπαίδευσης των σχολών πολεμικών τεχνών των Σαμουράι. Για να κατανοήσουμε, όμως, καλύτερα, θα πρέπει να πάμε πίσω στην σκοτεινή εποχή της μεσαιωνικής Ιαπωνίας. Το Bushido και οι γιαπωνέζικες θρησκείες, είχαν μεγάλη σχέση με αυτές τις τεχνικές. Η πρακτική τους έγκειται στην σύλληψη και τον περιορισμό ενός αντιπάλου, στον λιγότερο δυνατό χρόνο, με την χρήση και μόνο σχοινιού. Σε συνδυασμό με αυτές τις δύο τεχνικές, οι Σαμουράι ειδικεύονταν σε πολύ στυγνές μεθόδους βασανιστηρίων.
Το 1742, υπό την κυβέρνηση Τokugawa, τέσσερα είδη βασανιστηρίων ήταν συνηθισμένα. Αυτά ήταν: το μαστίγωμα, το να πιέζεις μέρη του σώματος ενός κρατούμενου με μια βαριά πέτρα, το δέσιμο και η αιώρηση με σχοινιά. Το σχοινί χρησιμοποιείτο για να προξενήσει μείωση της κυκλοφορίας του αίματος, ακινησία, καθώς και ταπείνωση στους φυλακισμένους ή τους κρατούμενους. Η τιμωρία ήταν αμφότερα σωματική και πνευματική. Για να επιτευχθεί αυτό χρησιμοποιούσαν διαφορετικούς τύπους δεσίματος και διαφορετικά χρώματα σχοινιού, έτσι ώστε να υποδείξουν τον βαθμό του εγκλήματος που ο κρατούμενος είχε διαπράξει, καθώς και την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκε.
Οι τελευταίες περιγραφικές εικονογραφήσεις, των αρχαίων τεχνικών του Hojo-Jitsu και Baku-Jitsu, βρίσκονται στο κάστρο Μatsumoto. Πέρασε αρκετός καιρός, μέχρι αυτές οι βίαιες τεχνικές να χρησιμοποιηθούν για αισθησιακούς και σεξουαλικούς σκοπούς. Την πρώτη εικονογράφηση Ηobaku-jitsu, με αισθησιακό περιεχόμενο, την συναντάμε στο τέλος της περιόδου Edo. Τότε ήταν, που η Ιαπωνία άρχισε να ανοίγει τις πόρτες τις στον υπόλοιπο κόσμο και Δυτικές ιδέες και αντιλήψεις άρχισαν να φτάνουν σ’ αυτήν. Από τότε μέχρι σήμερα, αυτή η μέθοδος τροποποίησης του σώματος, συνεχίζει να χρησιμοποιείται για την δημιουργία ερωτικής ηδονής. Το σχοινί υπήρξε ένα σύμβολο δύναμης και ελέγχου πάνω στις γυναίκες, με την μορφή της φαντασίας και του ερωτικού παιχνιδιού, πριν οι ρόλοι των Γιαπωνέζων γυναικών αλλάξουν.
Κατά την διάρκεια του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ιάπωνες ήρθαν σε επαφή με τους Γερμανούς και, είναι πολύ πιθανόν, να διδάχθηκαν τις σαδομαζοχιστικές αντιλήψεις της Δύσης, να γνώρισαν το συγγραφικό έργο του Marquis De Sade και του Georges Bataille, όλα αυτά να προστέθηκαν στην αρχαία Τέχνη του Ιαπωνικού Δεσίματος και η μορφή της τέχνης, που είναι γνωστή σήμερα ως Kinbaku ή Shibari, να πήρε σάρκα και οστά. Στην Ιαπωνία της δεκαετίας του 1960, η δημοτικότητα αυτής της τέχνης αυξήθηκε, στο σημείο που ειδικά διαμορφωμένοι χώροι δημιουργήθηκαν γι’ αυτή. Στο Τόκιο, ο κόσμος θα πλήρωνε για να δει έναν Δάσκαλο των Σχοινιών (Nawashi) να δένει μια γυναίκα. Ο δάσκαλος θα διάλεγε ένα κορίτσι μέσα από το κοινό, θα το έγδυνε, θα το έδενε, θα το κρεμούσε και θα το βασάνιζε ερωτικά ενώπιον των θεατών.
Το Kinbaku είναι ακόμα μέρος της Ιαπωνικής παράδοσης. Η μορφή αυτής της τέχνης, μπορεί να αναζητηθεί στις μέρες μας από τις εμπορικές, ή μη, ιστοσελίδες του διαδικτύου, μέχρι τα sex-shops (Fuzoku) και τα S&M κλαμπ των μεγαλουπόλεων της Ιαπωνίας. Οι πιο γνωστοί Δάσκαλοι των Σχοινιών, στην Ιαπωνία, είναι ο Imai Kazuo, ο Oniroku Dam, ο Chiba Sensei, ο Mai Randa, o Chimuo Nureki κ.α.. Προσφάτως, η Ιαπωνική τηλεόραση, σε συνεργασία με ιδρύματα τέχνης, χρησιμοποίησε διάσημες ηθοποιούς, μοντέλα, καθώς και κορίτσια που δουλεύουν σε sex-shops, για να επιδείξουν αυτή την τέχνη σε ένα ευρύτερο κοινό.
Για την διεκπεραίωση μιας performance Kinbaku, στις μέρες μας, εκτός από σχοινί, χρησιμοποιούνται και τα ακόλουθα σαν βασικά εργαλεία: κλύσματα με σύριγγες, κερί διαφόρων χρωμάτων, το οποίο χύνεται καυτό στο γυμνό σώμα, γάντζοι για την μύτη, δονητές, βούρτσες για γαργαλητό ερωτογενών περιοχών του σώματος, μαντίλια και άλλα είδη φίμωτρων, συρμάτινες κλωστές και βελόνες. Κάτι, όμως, που δεν πρέπει να ξεχνάμε, όπως δηλώνουν πολλοί Δάσκαλοι των Σχοινιών, είναι ότι, όταν μιλάμε για την τέχνη του Kinbaku, καμία Γιαπωνέζα δεν είναι εξαναγκασμένη να συμμετάσχει. Είναι κάτι που το κάνουν οικιοθελώς και που το απολαμβάνουν. Ο Δάσκαλος των Σχοινιών μπορεί να διαθέτει την μεγαλύτερη επιδεξιότητα και την απαραίτητη ποσότητα σχοινιού, για να δέσει ένα γυναικείο σώμα, αλλά δίχως την παρουσία της γυναικείας φιγούρας, η τέχνη παύει να υπάρχει.
Ξέχωρα από άλλες κουλτούρες, οι Γιαπωνέζες βρίσκουν αποδεκτό να δεθούν και να ταπεινωθούν για σαρκικές απολαύσεις. Αυτή η συμπεριφορά, μπορεί να αναλυθεί από μια ψυχολογική και πολιτισμική θέση.
Οι Γιαπωνέζες, καθώς και οι Δάσκαλοι των Σχοινιών, πιστεύουν πως το δέσιμο, η ταπείνωση και η υποταγή, απελευθερώνουν μια γυναίκα. Για να κατανοήσουμε αυτή την αντίφαση θα πρέπει, επίσης, να λάβουμε υπόψη μας ότι οι Ιάπωνες είναι ένας εργασιομανής λαός – όπως τουλάχιστον μπορεί να τους δει ένας Δυτικός – και ότι οι ζωές τους είναι γεμάτες στρες. Το Kinbaku λοιπόν, κατά κάποιο τρόπο, λειτουργεί και σαν μηχανισμός εκτόνωσης της καθημερινής τους ρουτίνας. Αν λάβουμε όλα αυτά υπόψη, μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ανάγκη ύπαρξης του φαινόμενου αυτού, σε συνάρτηση με τη ζωή της μοντέρνας γυναίκας στην Ιαπωνία. Σήμερα, δεν υπάρχουν Γκέισες.
Ο Φεμινισμός και η ισότητα των φύλων στην Ιαπωνία είναι υπαρκτές, αν και μειωμένες σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο. Πολλές Γιαπωνέζες, όμως, νιώθουν μέσα τους, πως δεν είναι σωστό να εγκαταλείπουν τους παραδοσιακούς τους ρόλους και έτσι, όταν βρίσκουν έναν ικανό Δάσκαλο των Σχοινιών, αφήνουν τον εαυτό τους να τιμωρηθεί από εκείνον. Οι Δάσκαλοι των Σχοινιών, υποστηρίζουν πως τα καλύτερα μοντέλα τους είναι περήφανες γυναίκες, με υψηλή αυτό-εκτίμηση, γιατί, όταν δένονται και ταπεινώνονται, απελευθερώνονται από το Εγώ τους και απομένουν με την βιολογική τους αλήθεια.
Με βάση τα παραπάνω, θα μπορούσε κανείς να πει ότι το Kinbaku είναι ένα πεδίο δράσης ή ένας τρόπος εκτόνωσης σεξουαλικών ορμών και φαντασιώσεων. Κανείς δεν αρνείται ότι ισχύει και κάτι τέτοιο, όμως το Kinbaku δεν δείχνει να είναι μόνο αυτό. Το Κinbaku διακρίνεται για την πολυμορφία του και μπορεί να οριστεί ως Performance Art. Μπορούμε να διακρίνουμε έντονο το θεατρικό στοιχείο που εμπεριέχει αυτή η τόσο, ομολογουμένως, ακραία τέχνη. Όμως, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, στην ιστορία της Performance Art, όπου το ίδιο το σώμα του καλλιτέχνη, συνήθως, ανάγεται σε έργο, μέσα από μια σειρά επίπονων, πολλές φορές, δοκιμασιών.
Όπως και με την Performance Art, η τέχνη του Kinbaku έχει τον περιορισμό να χάνεται μετά το τέλος της και ο μόνος τρόπος για να σωθεί είναι η αποθήκευσή της σε μια άλλη μορφή, όπως είναι οι φωτογραφίες ή το βίντεο. Με αυτόν τον τρόπο, όμως, το έργο χάνει κατά πολύ την δύναμή του και γίνεται μονοδιάστατο, αφού σε μια performance, όπως και σε μια θεατρική παράσταση, αυτό που μετράει, τελικά, δεν είναι μόνο η παρουσία των καλλιτεχνών, αλλά και του κοινού, που με τη συμμετοχή και τις αντιδράσεις του γίνεται, κατά κάποιον τρόπο, μέρος του έργου.
Το Kinbaku μπορεί να οριστεί και σαν Τέχνη Του Σώματος (Body Art), αφού το γυναικείο σώμα είναι ο κύριος πρωταγωνιστής της τέχνης αυτής. Γνωρίζουμε ότι για τη δημιουργία ενός καλλιτεχνικού έργου, πέρα από το ταλέντο του δημιουργού και τη γνώση κάποιων τεχνικών, είναι απαραίτητη και η ύπαρξη κάποιων υλικών και εργαλείων. Το γυναικείο σώμα, λοιπόν, μπορεί να ιδωθεί σαν την προετοιμασμένη επιφάνεια ενός καμβά, όπου θα δομηθεί ολόκληρο το έργο, ενώ οι πυκνώσεις και οι αραιώσεις των σχοινιών, καθώς και η ακριβής τοποθέτηση των κόμπων, παραπέμπουν στον τρόπο γραφής ενός πινέλου ή ενός μολυβιού. Η, τόσο εκτενής, χρήση σχοινιού, όμως, μπορεί να χαρακτηρίσει το Kinbaku και ως Τέχνη Των Σχοινιών.
Το Kinbaku, τέλος, είναι Ερωτική Τέχνη, αφού καταπιάνεται με τον ερωτισμό, έστω και ακραίο. Είναι, όμως, και μέρος της κουλτούρας των Ιαπώνων, συνεπώς Λαϊκή Τέχνη, καθώς επίσης μέρος της ιδιωτικής τους ζωής. Αυτό το τελευταίο, είναι δύσκολο να γίνει πιστευτό, όταν δεν γνωρίζουμε τίποτα παραπάνω για οποιονδήποτε άλλο λαό, παρά μόνο από οτιδήποτε εισάγεται στην χώρα μας ή πέφτει στην αντίληψη μας με κάποια οπτικοακουστική πληροφορία. Στην Ιαπωνία το δέσιμο των σωμάτων δεν δείχνει να αναλώνεται μόνο στις ερωτικές παραστάσεις των Δασκάλων της Τέχνης του Kinbaku, αλλά να επεκτείνεται ακόμα και στην ερωτική ζωή των Ιαπώνων.
Ακολούθως, σε μια άλλη φωτογραφία του Araki, δεμένες γυναίκες απεικονίζονται σαν αιωρούμενοι καρποί του ερωτικού πόθου. Η στρατηγική είναι και πάλι η ίδια. Παρά την παντελή απουσία ερωτικού συντρόφου, οι γυναίκες-αντικείμενα γίνονται έρμαια οποιασδήποτε ερωτικής επιθυμίας, ποιος ξέρει, ίσως ακόμα και του ίδιου του θεατή. Το παιχνίδι των ρόλων, όμως, στο φωτογραφικό έργο του Araki, τουλάχιστον, δεν παρουσιάζεται μονόδρομο. Έτσι, σε μια προγενέστερη φωτογραφία του Araki, βλέπουμε ένα δεμένο άντρα, υποταγμένο στις σαδιστικές επιθυμίες μιας Αφέντρας. Η φωτογραφία είναι, πιθανόν, τραβηγμένη σε κάποιο οίκο ανοχής ή σε κάποιο σαδομαζοχιστικό κλαμπ.
Η τέχνη του Kinbaku, κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα, διασταυρώθηκε και μπορεί να αναζητηθεί και μέσα από άλλες μορφές τέχνης, όπως την εικαστική φωτογραφία, τον κινηματογράφο, τα κόμικς κ.α. Υπάρχει ολόκληρο πλήθος ανώνυμων φωτογράφων στην Ιαπωνία που ασχολούνται μόνο με το δεμένο γυναικείο σώμα και η δουλειά τους δημοσιεύεται, είτε σε εβδομαδιαία περιοδικά της Ιαπωνίας, είτε στις ιστοσελίδες του Διαδικτύου. Ας δούμε, όμως, τα πράγματα λίγο πιο συγκεκριμένα, ας πάρουμε μια τέτοια φωτογραφία από τις χιλιάδες που μπορεί να βρει κανείς στην Ιαπωνία, προσπαθώντας να την αναλύσουμε. Θα ήταν, επίσης, συνετό να αντιμετωπίσουμε μια τέτοια εικόνα όπως θα κάναμε στην περίπτωση ενός ζωγραφικού πίνακα.
Η σύνθεση: το φόντο είναι, τις περισσότερες φορές, ασήμαντο και η δεμένη γυναικεία φιγούρα κυριαρχεί μέσα στο φωτογραφικό κάδρο, πράγμα που εντείνεται με την χρήση σκούρου ή και μαύρου φόντου, έτσι ώστε το ανοιχτόχρωμο, συνήθως, σώμα να έρχεται σε πρώτο επίπεδο και κατά συνέπεια πιο κοντά στον θεατή. Και το χρώμα: το χρώμα ωραιοποιεί, δίνει ζωντάνια και κάνει την γυναικεία σάρκα πιο ποθητή, σε σύγκριση με μια ασπρόμαυρη εικόνα. Έτσι, είναι ένα σημαντικό στοιχείο, ως προς το έργο, και δεν είναι τυχαίο ότι η πλειοψηφία τέτοιων εικόνων είναι έγχρωμες.
Αξίζει, δε, να αναφέρουμε ότι οι φωτογραφίες αυτές είναι άρτιες στην τεχνική τους και δεν έχουν σε τίποτα να ζηλέψουν από παρόμοια φωτογραφικά ερωτικά γυμνά διάσημων Δυτικών φωτογράφων, όπως ο Helmut Newton, ο Craig Morey κ.α.. Ο μόνος, ίσως, φωτογράφος που κατάφερε να ξεφύγει από την ανωνυμία –λέγοντας ανωνυμία, εννοούμε την άγνοια της Δύσης για τον καλλιτεχνικό πλούτο της Ανατολής – και να γίνει γνωστός, ήταν ο προαναφερόμενος Nobuyoshi Araki.
Σε συγκεκριμένα είδη του Ιαπωνικού κινηματογράφου, η προβολή του Kinbaku έγινε αυτοσκοπός. Έτσι, αντί να εντάσσεται στη δραματουργία μιας ταινίας, το Kinbaku γίνεται ο κύριος άξονας, όπως και άλλες, ακόμα πιο βίαιες πρακτικές. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στα Manga, το πιο διάσημο Ιαπωνικό καλλιτεχνικό είδος ανά τον κόσμο.
Αναφορές:
* Γιώργος Σιούνας, ‘‘Προς Θεού Όχι Τρίχες’’, Βαβέλ, τεύχος 200, Αύγουστος 2001.
* http ://www.Asanawa.com/htm Shibari: Το να δένεις κάποιον.
* ο.π. Kinbaku: Η Τέχνη του Iαπωνικού Δεσίματος.
4 Stefano Piselli & Riccardo Morrocchi, Diva Bondage, Glittering Images, 1996, σελίδα 5.
5 http ://ds-arts.com/RopeArt/mainrope.html
6 http ://www.webcom.com/jikatabi/hojo.html
7 Hojo Jitsu: Samurai Tying-Arts, Dragon Press, 1998.
8 http ://members.aol.com/squaddiejh/Hojojutsu.htm
9 http ://www.Asanawa.com/htm Nawashi : Δάσκαλός των Σχοινιών. Nawa : Σχοινί.
10 http ://www.Tokyo.to/fetish/japsm/japsm3.html
**RoseLee Goldberg, Performance Art From Futurism To The Present, New York : Harry N. Abrams, Inc, 1988.
** http ://www.stelarc.va.com.au/suspens.html
** Nobuyoshi Araki. Γεννήθηκε στο Τόκιο το 1940, ζει και εργάζεται στην πόλη Sinjuku της Ιαπωνίας. Έχει εκδώσει πάνω από 270 φωτογραφικά άλμπουμ. Μερικά από αυτά είναι το Tokyo Lucky Hole, το Viaggio Sentimentale, το Bondage και το Tokyo Novelle. Πρόσφατη έκθεση στη Βιέννη. Έχει επίσης συνεργαστεί με καλλιτέχνες όπως η τραγουδίστρια Bjork.
14 Nobuyoshi Araki, Viaggio Sentimentale, Gli ori, 2000.
15 ο.π., Tokyo Lucky Hole, Taschen, 1997.
